ارتش اتریش و لیبره‌آفیس

بعد از سازمان‌های دولتی دانمارک، ارتش اتریش نیز ۱۶,۰۰۰ رایانهٔ شخصی خود را از مایکروسافت‌آفیس به لیبره‌آفیس منتقل کرده است. 🙂

دلایل اصلی این تغییر عبارت‌اند از:

  • تقویت حاکمیت دیجیتال
  • حفظ استقلال زیرساخت آی‌تی
  • اطمینان از اینکه داده‌ها در داخل سازمان پردازش می‌شوند.

Insignia of the Bundesheer

برنامه‌ریزی اولیه برای مهاجرت به لیبره‌آفیس در سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) شکل گرفت و برنامه‌ریزی مفصل و آموزش توسعه‌دهندگان داخلی برای انجام بهبودها در سال ۲۰۲۲ (۱۴۰۱) آغاز شد. در سال ۲۰۲۳ (۱۴۰۲)، قراردادی با یک شرکت در آلمان برای ارائهٔ پشتیبانی فنی و توسعهٔ بیشتر منعقد شد.

در کنفرانس اخیر لیبره‌آفیس، نمایندگان نیروهای مسلح اتریش در خصوص انتقال سیستم‌ها از مایکروسافت‌آفیس به لیبره‌آفیس سخنرانی کردند و برخی از ویژگی‌ها و بهبودهای جدیدی را که خودشان حامی مالی آن‌ها بوده‌اند، برجسته ساختند.

پیچیدگی مصنوعی در فایل‌های مایکروسافت‌آفیس

فرمت OOXML که مایکروسافت برای فایل‌های آفیس استفاده می‌کند عمداً پیچیده طراحی شده است. این پیچیدگی هم نه به‌خاطر نیاز واقعی اسناد، بلکه برای سخت‌تر شدن سازگاری نرم‌افزارهای دیگر (از جمله لیبره‌آفیس) با این فرمت است!

لوگوی اکسل

برای مثال در XLSX (فرمتی که صفحه‌گستردهٔ اکسل از آن استفاده می‌کند) داده‌ها تکه‌تکه و پراکنده در چند فایل مختلف نگه‌داری می‌شوند. مثلاً متن‌ها در یک فایل جداگانه ذخیره می‌شوند و سلول‌ها فقط به شمارهٔ آن متن اشاره می‌کنند. حتی تاریخ‌ها هم به‌صورت عددی از یک تاریخ مرجع اشتباه (۲۹ فوریه ۱۹۰۰ که اصلاً وجود ندارد) ذخیره می‌شوند که خودش مشکل‌ساز است. در نتیجه ساختار فایلی که در ظاهر باید ساده باشد، در قالب OOXML بسیار مبهم، نامنظم و درهم است؛ یعنی کسی که بخواهد دقیقاً بفهمد چه چیزی کجاست، باید زمان و دانش نسبتاً بالایی داشته باشد.

این پیچیدگی پنهان به‌صورت زیرکانه‌ای کاربران را وابسته به نرم‌افزار مایکروسافت‌آفیس نگه می‌دارد، چون فهم و بازتولید کامل این فرمت برای نرم‌افزارهای غیرمایکروسافتی سخت است.

دانمارک و لیبره‌آفیس

دولت دانمارک تصمیم گرفته است که به‌تدریج محصولات مایکروسافت را کنار بگذارد و به‌جای آن‌ها از نرم‌افزارهای متن‌باز استفاده کند. دلیل اصلی این اقدام افزایش حاکمیت دیجیتال کشور است.

بر اساس این تصمیم نزدیک به نیمی از کارمندان وزارت امور دیجیتال دانمارک، سیستم‌عامل خود را از ویندوز به لینوکس و مجموعه‌نرم‌افزاری اداری خود را از آفیس ۳۶۵ به لیبره‌آفیس تغییر خواهند داد.

این حرکت بخشی از استراتژی دیجیتالی شدن دولت دانمارک است و هدف آن کنترل بیشتر بر زیرساخت‌ها و داده‌های دیجیتال است. با وجود اینکه ممکن است مشکلاتی در این مسیر پیش بیاید و به‌طور موقت نیاز به بازگشت به محصولات مایکروسافت باشد، اما دولت قاطعانه قصد دارد وابستگی خود را به شرکت‌های بزرگ فناوری کاهش دهد.

فونت‌های اضافی!

وقتی در برنامهٔ لیبره‌آفیس می‌خواهیم قلم (فونت) متن را عوض کنیم، یک فهرست بلندبالا از فونت‌ها باز می‌شود. گاهی این فهرست آن‌قدر شلوغ است که پیدا کردن فونت دلخواه سخت می‌شود.

برای همین یکی از کاربران در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۳ شمسی) در اینجا پیشنهادی داد:
«امکانی بگذارید که بشود بعضی فونت‌ها را از این فهرست پنهان کرد، بدون اینکه لازم باشد آن‌ها را از روی سیستم پاک کنیم.»

اگر این امکان اضافه شود:

  • فهرست فونت‌ها کوتاه‌تر و مرتب‌تر می‌شود.
  • کاربر سریع‌تر فونت دلخواهش را پیدا می‌کند.
  • کسانی که فقط با چند فونت خاص کار دارند، راحت‌تر می‌شوند.

همان کاربر پیشنهاد داده که:

  • جایی در تنظیمات برنامه گذاشته شود (مثلاً در مسیر: ابزارها ← تنظیمات ← فونت‌ها) که بتوان مشخص کرد کدام فونت‌ها نمایش داده شوند و کدام‌ها نه.
  • به‌جای نشان دادن تک‌تک فونت‌ها، فقط نام خانواده‌های فونت (مثلاً Nazanin) را نشان بدهد، نه همهٔ حالت‌های نازک و ضخیم آن جداجدا.

آیا این امکان اضافه شده است؟
نه. تا امروز این قابلیت هنوز در لیبره‌آفیس وجود ندارد، ولی در فهرست پیشنهادها ثبت شده و ممکن است در آینده اضافه شود.

چرا استفاده از رقم‌های نمایشی فارسی در صفحه کلید مشکل‌آفرین است؟

اگر شما از سیستم عامل لینوکس یا نسخه‌های جدید ویندوز استفاده می‌کنید، احتمالاً با این موضوع مواجه شده‌اید که نوشتن عددها با صفحه کلید به دو شکل انجام می‌گیرد:

1. زمانی که صفحه کلید انگلیسی است، و با نوشتن رقم‌ها، 0..9 را روی صفحه می‌بینید.

2. زمانی که صفحه کلید فارسی است، و با نوشتن رقم‌ها، ۰..۹ را روی صفحه می‌بینید.

هر چند در نگاه اول داشتن رقم‌های فارسی روی صفحه کلید اتفاق خوبی به نظر می‌آید، اما چالش از آن‌جا آغاز می‌شود که هر زبانی بخواهد برای ورودی اعداد خود، به جای رقم‌های معمول، از ارقام نمایشی زبان خود بهره بگیرد، که این پردازش ورودی را گاهی دچار اشکال می‌کند.

مسیر دیگر این است که نمایش ارقام به صورت محلی به جای صفحه کلید، به نرم‌افزار نمایشگر سپرده شود، و در صورتی که رقم در زمینه متن فارسی و راست به چپ باشد، به صورت فارسی نمایش داده شود، و در صورتی که در زمینه‌های دیگر و جهت‌های متفاوت قرار گیرد، متناسب با زمینه، شکل مناسب برای نمایش رقم انتخاب می‌شود.

این مسیر دوم نیازمند اصلاح نرم‌افزار برای افزودن قابلیت نمایش ارقام فارسی است. این قابلیت مدت‌ها پیش به اپن‌آفیس (نسل قبلی لیبره‌آفیس) افزوده شده و این قابلیت در لیبره‌آفیس از ابتدا موجود بوده است. آفیس مایکروسافت از همین روش برای نمایش ارقام فارسی استفاده می‌کند.

مقایسه دو رویکرد متفاوت

در ادامه، خوبی‌ها و بدی‌ها/چالش‌های این دو مسیر را با هم مقایسه می‌کنم:

استفاده از رقم‌های محلی در صفحه کلید:

خوبی‌ها: نیاز به پشتیبانی محدود در نرم‌افزار نمایش‌گر متن

بدی‌ها: تنها در ورودی کاربر قابل استفاده است و همه جا کار نمی‌کند، در صورت تغییر زمینه غلط از آب درمی‌آید، بیشتر نرم‌افزارها قادر به پردازش نیستند. اگر عددها به جای دیگری از متن که زبان دیگری در آن به کار رفته انتقال یابند نتیجه اشتباه خواهد بود.

نمایش رقم‌های محلی متناسب با زمینه:

خوبی‌ها: با توجه به آگاهی از نمایش ارقام فارسی در نرم‌افزار، هم در ورودی کاربر و هم در ارقام تولید شده توسط نرم‌افزار به درستی نمایش می‌یابد. در صورت تغییر زمینه باز هم به درستی قابل استفاده خواهد بود. حتی اگر عددها به جای دیگری از متن که زبان دیگری در آن به کار رفته انتقال یابند، باز هم نتیجه درست خواهد بود.

چالش‌ها: لزوم پیاده‌سازی در نرم‌افزار نمایش‌گر متن

نتیجه‌گیری

نتیجه‌ای که از تحلیل بالا می‌توان گرفت این است که استفاده از عددهای نمایشی فارسی در صفحه کلید، مشکل‌آفرین است و پیشنهاد می‌شود به جای این ارقام نمایشی، روی صفحه کلید از 0..9 استفاده کنید و بقیه کار را به واژه‌پردازی مانند لیبره‌آفیس بسپرید تا نمایش صحیح عدد متناسب با زبان را برای شما انجام دهد.

بنیاد اسناد

بنیاد اسناد (The Document Foundation) یک سازمان غیرانتفاعی است که هدف آن ترویج و توسعهٔ نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز برای کار با اسناد است. این بنیاد در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹ خورشیدی) توسط گروهی از اعضای جامعهٔ اپن‌آفیس تأسیس شد، اعضایی که نگران آیندهٔ این مجموعهٔ اداری پس از خریده شدن سان‌مایکروسیستمز توسط اوراکل بودند.

هدف اصلی این بنیاد ایجاد یک مجموعهٔ اداری مستقل و با قابلیت پشتیبانی از فرمتِ باز و استاندارد ODF است که تحت کنترل هیچ شرکت خاصی نباشد. مهم‌ترین محصول این بنیاد، مجموعه‌نرم‌افزار اداری لیبره‌آفیس است که یک جایگزین قدرتمند و رایگان برای مجموعه‌های اداری تجاری محسوب می‌شود و از فرمت‌های مختلف اسناد، از جمله فرمت‌های مایکروسافت‌آفیس پشتیبانی می‌کند.

به طور خلاصه، بنیاد اسناد سازمانی است که برای توسعه و ترویج نرم‌افزارهای آزاد اداری تلاش می‌کند و لیبره‌آفیس مهم‌ترین دستاورد آن است.

آلمان، پیش به سوی ODF

آلمان و فرمت ODF

دولت آلمان تصمیم گرفته است که از حالا تا پایان سال ۲۰۲۷ (کمتر از ۳ سال دیگر) در کلیهٔ بخش‌های دولتی خود، از فرمت ODF که یک فرمت باز و استاندارد است استفاده کند.

دلیل این تصمیم این است که وقتی پرونده‌ها (فایل‌ها) در فرمت‌های انحصاری (بسته) ذخیره می‌شوند، مردم و نهادها برای خواندن یا ویرایش آن‌ها به نرم‌افزارهای خاصی (مانند مایکروسافت‌آفیس) وابسته می‌شوند، اما با فرمت‌های باز مثل ODF هرکسی می‌تواند با نرم‌افزارهای مختلف (مانند لیبره‌آفیس) به اسناد دسترسی داشته باشد و به این نحو حرف آخر را شرکت‌های بزرگ نرم‌افزاری نمی‌زنند. این کار به آلمان کمک می‌کند که مستقل‌تر باشد و بتواند نوآوری بیشتری در کارهای اداری‌اش داشته باشد. شورای برنامه‌ریزی فناوری اطلاعاتِ آلمان از یک کمیتهٔ استانداردسازی خواسته است که کارِ عملیاتی کردن این تغییر را آغاز کند.