حل شدن مشکل هم‌پوشانی حروف فارسی

لیبره‌آفیس ۲۵.۲.۴ امروز منتشر شد. آنچه در این نسخه برای ما به‌عنوان یک کاربر فارسی‌زبان اهمیت دارد حل شدن مشکل (باگ) هم‌پوشانی حروف فارسی در جعبه‌های متنی است.

مشکل این بود که حروف فارسی وقتی در یک جعبهٔ متنی (Text Box) به صورت تراز شده (Justified) قرار می‌گیرند، به‌شکل نادرستی به هم می‌چسبند و هم‌پوشانی (Overlap) بیش از حدی پیدا می‌کنند. این هم‌پوشانی باعث می‌شود که متن به‌هم‌ریخته و دارای اشکالات بصری زیادی به نظر برسد.

گلیف کشیده

هم‌پوشانی حروف

یکی از توسعه‌دهندگان (Jonathan Clark) با بررسی مشکل به این نتیجه رسیده است که این هم‌پوشانی به‌دلیل قرارگیری نادرست گلیف‌های کشیده (Kashida Glyphs) اتفاق می‌افتد.
کشیده نوعی اتصال افقی در حروف فارسی و عربی است که برای تراز کردن خطوط استفاده می‌شود و کارکرد آن پر کردن فضای خالی بین کلمات یا حروف در یک سطر، بدون اضافه کردن فضای سفید (White-space) زیاد است. به‌بیانی دیگر به جای اینکه فاصلهٔ بین کلمات زیاد شود، حروف به‌طور خودکار کشیده می‌شوند.

فونت‌های اضافی!

وقتی در برنامهٔ لیبره‌آفیس می‌خواهیم قلم (فونت) متن را عوض کنیم، یک فهرست بلندبالا از فونت‌ها باز می‌شود. گاهی این فهرست آن‌قدر شلوغ است که پیدا کردن فونت دلخواه سخت می‌شود.

برای همین یکی از کاربران در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۳ شمسی) در اینجا پیشنهادی داد:
«امکانی بگذارید که بشود بعضی فونت‌ها را از این فهرست پنهان کرد، بدون اینکه لازم باشد آن‌ها را از روی سیستم پاک کنیم.»

اگر این امکان اضافه شود:

  • فهرست فونت‌ها کوتاه‌تر و مرتب‌تر می‌شود.
  • کاربر سریع‌تر فونت دلخواهش را پیدا می‌کند.
  • کسانی که فقط با چند فونت خاص کار دارند، راحت‌تر می‌شوند.

همان کاربر پیشنهاد داده که:

  • جایی در تنظیمات برنامه گذاشته شود (مثلاً در مسیر: ابزارها ← تنظیمات ← فونت‌ها) که بتوان مشخص کرد کدام فونت‌ها نمایش داده شوند و کدام‌ها نه.
  • به‌جای نشان دادن تک‌تک فونت‌ها، فقط نام خانواده‌های فونت (مثلاً Nazanin) را نشان بدهد، نه همهٔ حالت‌های نازک و ضخیم آن جداجدا.

آیا این امکان اضافه شده است؟
نه. تا امروز این قابلیت هنوز در لیبره‌آفیس وجود ندارد، ولی در فهرست پیشنهادها ثبت شده و ممکن است در آینده اضافه شود.

کند باز شدن فایل‌های حجیم مایکروسافت‌ورد

گزارش باگ شماره ۶۴۹۹۱ به یک مشکل قدیمی و ادامه‌دار در واژه‌پرداز لیبره‌آفیس اشاره دارد: کند باز شدن و عدم پاسخ‌گویی برنامه در زمان کار با فایل‌های DOC (فرمت قدیمی مایکروسافت‌ورد) که حجم بالایی دارند و حاوی متن راست به چپ (RTL) هستند.

این مسئله ابتدا در سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲ جلالی) گزارش شد و نشان می‌داد که باز کردن یک فایل DOC خاص با محتوای فارسی یا عربی، چندین دقیقه زمان می‌برد. جالب اینجاست که اگر همان فایل در مایکروسافت‌ورد به فرمت جدیدتر DOCX ذخیره می‌شد، مشکل حل و فایل به‌سرعت باز می‌شد. این موضوع به احتمال زیاد به نحوهٔ پردازش فایل‌های DOC قدیمی توسط لیبره‌آفیس برای محتوای RTL مربوط می‌شود.

با گذشت زمان و انتشار نسخه‌های جدیدتر لیبره‌آفیس، کاربران از سیستم‌عامل‌های مختلف همچنان این مشکل را تأیید کرده‌اند. تیم توسعهٔ لیبره‌آفیس تلاش‌هایی برای رفع این باگ انجام داده و وصله‌هایی را نیز برای بهبود وضعیت ارائه کرده‌اند. با این حال بر اساس آخرین به‌روزرسانی‌ها در سال ۲۰۲۳ (۱۴۰۲ جلالی)، هرچند زمان باز شدن فایل‌ها کمی بهبود یافته است، اما واژه‌پرداز لیبره‌آفیس همچنان پس از بارگذاری سند، برای مدتی بدون پاسخ باقی می‌ماند که این موضوع پیمایش و ویرایش متن را برای کاربر بسیار دشوار می‌کند.
در مجموع این باگ نشان می‌دهد که پردازش فایل‌های DOC حجیم با محتوای راست به چپ همچنان یک چالش برای واژه‌پرداز لیبره‌آفیس است و نیاز به بهینه‌سازی‌های بیشتری دارد تا تجربهٔ کاربری روان‌تری را برای کاربران زبان‌هایی مثل فارسی فراهم کند.

چرا استفاده از رقم‌های نمایشی فارسی در صفحه کلید مشکل‌آفرین است؟

اگر شما از سیستم عامل لینوکس یا نسخه‌های جدید ویندوز استفاده می‌کنید، احتمالاً با این موضوع مواجه شده‌اید که نوشتن عددها با صفحه کلید به دو شکل انجام می‌گیرد:

1. زمانی که صفحه کلید انگلیسی است، و با نوشتن رقم‌ها، 0..9 را روی صفحه می‌بینید.

2. زمانی که صفحه کلید فارسی است، و با نوشتن رقم‌ها، ۰..۹ را روی صفحه می‌بینید.

هر چند در نگاه اول داشتن رقم‌های فارسی روی صفحه کلید اتفاق خوبی به نظر می‌آید، اما چالش از آن‌جا آغاز می‌شود که هر زبانی بخواهد برای ورودی اعداد خود، به جای رقم‌های معمول، از ارقام نمایشی زبان خود بهره بگیرد، که این پردازش ورودی را گاهی دچار اشکال می‌کند.

مسیر دیگر این است که نمایش ارقام به صورت محلی به جای صفحه کلید، به نرم‌افزار نمایشگر سپرده شود، و در صورتی که رقم در زمینه متن فارسی و راست به چپ باشد، به صورت فارسی نمایش داده شود، و در صورتی که در زمینه‌های دیگر و جهت‌های متفاوت قرار گیرد، متناسب با زمینه، شکل مناسب برای نمایش رقم انتخاب می‌شود.

این مسیر دوم نیازمند اصلاح نرم‌افزار برای افزودن قابلیت نمایش ارقام فارسی است. این قابلیت مدت‌ها پیش به اپن‌آفیس (نسل قبلی لیبره‌آفیس) افزوده شده و این قابلیت در لیبره‌آفیس از ابتدا موجود بوده است. آفیس مایکروسافت از همین روش برای نمایش ارقام فارسی استفاده می‌کند.

مقایسه دو رویکرد متفاوت

در ادامه، خوبی‌ها و بدی‌ها/چالش‌های این دو مسیر را با هم مقایسه می‌کنم:

استفاده از رقم‌های محلی در صفحه کلید:

خوبی‌ها: نیاز به پشتیبانی محدود در نرم‌افزار نمایش‌گر متن

بدی‌ها: تنها در ورودی کاربر قابل استفاده است و همه جا کار نمی‌کند، در صورت تغییر زمینه غلط از آب درمی‌آید، بیشتر نرم‌افزارها قادر به پردازش نیستند. اگر عددها به جای دیگری از متن که زبان دیگری در آن به کار رفته انتقال یابند نتیجه اشتباه خواهد بود.

نمایش رقم‌های محلی متناسب با زمینه:

خوبی‌ها: با توجه به آگاهی از نمایش ارقام فارسی در نرم‌افزار، هم در ورودی کاربر و هم در ارقام تولید شده توسط نرم‌افزار به درستی نمایش می‌یابد. در صورت تغییر زمینه باز هم به درستی قابل استفاده خواهد بود. حتی اگر عددها به جای دیگری از متن که زبان دیگری در آن به کار رفته انتقال یابند، باز هم نتیجه درست خواهد بود.

چالش‌ها: لزوم پیاده‌سازی در نرم‌افزار نمایش‌گر متن

نتیجه‌گیری

نتیجه‌ای که از تحلیل بالا می‌توان گرفت این است که استفاده از عددهای نمایشی فارسی در صفحه کلید، مشکل‌آفرین است و پیشنهاد می‌شود به جای این ارقام نمایشی، روی صفحه کلید از 0..9 استفاده کنید و بقیه کار را به واژه‌پردازی مانند لیبره‌آفیس بسپرید تا نمایش صحیح عدد متناسب با زبان را برای شما انجام دهد.

لیبره‌آفیس ۲۴.۸.۷

لیبره‌آفیس ۲۴.۸.۷ منتشر شد.

این هفتمین و آخرین به‌روزرسانی جزئی برای سری ۲۴.۸ لیبره‌آفیس است و پشتیبانی از آن تا اواخر خرداد ۱۴۰۴ بیشتر نیست. پیشنهاد می‌کنیم لیبره‌آفیس را به نسخهٔ ۲۵.۲ به‌روز کنید.

بنیاد اسناد

بنیاد اسناد (The Document Foundation) یک سازمان غیرانتفاعی است که هدف آن ترویج و توسعهٔ نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز برای کار با اسناد است. این بنیاد در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹ خورشیدی) توسط گروهی از اعضای جامعهٔ اپن‌آفیس تأسیس شد، اعضایی که نگران آیندهٔ این مجموعهٔ اداری پس از خریده شدن سان‌مایکروسیستمز توسط اوراکل بودند.

هدف اصلی این بنیاد ایجاد یک مجموعهٔ اداری مستقل و با قابلیت پشتیبانی از فرمتِ باز و استاندارد ODF است که تحت کنترل هیچ شرکت خاصی نباشد. مهم‌ترین محصول این بنیاد، مجموعه‌نرم‌افزار اداری لیبره‌آفیس است که یک جایگزین قدرتمند و رایگان برای مجموعه‌های اداری تجاری محسوب می‌شود و از فرمت‌های مختلف اسناد، از جمله فرمت‌های مایکروسافت‌آفیس پشتیبانی می‌کند.

به طور خلاصه، بنیاد اسناد سازمانی است که برای توسعه و ترویج نرم‌افزارهای آزاد اداری تلاش می‌کند و لیبره‌آفیس مهم‌ترین دستاورد آن است.