دولت دانمارک تصمیم گرفته است که به‌تدریج محصولات مایکروسافت را کنار بگذارد و به‌جای آن‌ها از نرم‌افزارهای متن‌باز استفاده کند. دلیل اصلی این اقدام افزایش حاکمیت دیجیتال کشور است.

بر اساس این تصمیم نزدیک به نیمی از کارمندان وزارت امور دیجیتال دانمارک، سیستم‌عامل خود را از ویندوز به لینوکس و مجموعه‌نرم‌افزاری اداری خود را از آفیس ۳۶۵ به لیبره‌آفیس تغییر خواهند داد.

این حرکت بخشی از استراتژی دیجیتالی شدن دولت دانمارک است و هدف آن کنترل بیشتر بر زیرساخت‌ها و داده‌های دیجیتال است. با وجود اینکه ممکن است مشکلاتی در این مسیر پیش بیاید و به‌طور موقت نیاز به بازگشت به محصولات مایکروسافت باشد، اما دولت قاطعانه قصد دارد وابستگی خود را به شرکت‌های بزرگ فناوری کاهش دهد.

وقتی در برنامهٔ لیبره‌آفیس می‌خواهیم قلم (فونت) متن را عوض کنیم، یک فهرست بلندبالا از فونت‌ها باز می‌شود. گاهی این فهرست آن‌قدر شلوغ است که پیدا کردن فونت دلخواه سخت می‌شود.

برای همین یکی از کاربران در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۳ شمسی) در اینجا پیشنهادی داد:
«امکانی بگذارید که بشود بعضی فونت‌ها را از این فهرست پنهان کرد، بدون اینکه لازم باشد آن‌ها را از روی سیستم پاک کنیم.»

اگر این امکان اضافه شود:

• فهرست فونت‌ها کوتاه‌تر و مرتب‌تر می‌شود.
• کاربر سریع‌تر فونت دلخواهش را پیدا می‌کند.
• کسانی که فقط با چند فونت خاص کار دارند، راحت‌تر می‌شوند.

همان کاربر پیشنهاد داده که:

• جایی در تنظیمات برنامه گذاشته شود (مثلاً در مسیر: ابزارها ← تنظیمات ← فونت‌ها) که بتوان مشخص کرد کدام فونت‌ها نمایش داده شوند و کدام‌ها نه.
• به‌جای نشان دادن تک‌تک فونت‌ها، فقط نام خانواده‌های فونت (مثلاً Nazanin) را نشان بدهد، نه همهٔ حالت‌های نازک و ضخیم آن جداجدا.

آیا این امکان اضافه شده است؟
نه. تا امروز این قابلیت هنوز در لیبره‌آفیس وجود ندارد، ولی در فهرست پیشنهادها ثبت شده و ممکن است در آینده اضافه شود.

اگر شما از سیستم عامل لینوکس یا نسخه‌های جدید ویندوز استفاده می‌کنید، احتمالاً با این موضوع مواجه شده‌اید که نوشتن عددها با صفحه کلید به دو شکل انجام می‌گیرد:

1. زمانی که صفحه کلید انگلیسی است، و با نوشتن رقم‌ها، 0..9 را روی صفحه می‌بینید.

2. زمانی که صفحه کلید فارسی است، و با نوشتن رقم‌ها، ۰..۹ را روی صفحه می‌بینید.

هر چند در نگاه اول داشتن رقم‌های فارسی روی صفحه کلید اتفاق خوبی به نظر می‌آید، اما چالش از آن‌جا آغاز می‌شود که هر زبانی بخواهد برای ورودی اعداد خود، به جای رقم‌های معمول، از ارقام نمایشی زبان خود بهره بگیرد، که این پردازش ورودی را گاهی دچار اشکال می‌کند.

مسیر دیگر این است که نمایش ارقام به صورت محلی به جای صفحه کلید، به نرم‌افزار نمایشگر سپرده شود، و در صورتی که رقم در زمینه متن فارسی و راست به چپ باشد، به صورت فارسی نمایش داده شود، و در صورتی که در زمینه‌های دیگر و جهت‌های متفاوت قرار گیرد، متناسب با زمینه، شکل مناسب برای نمایش رقم انتخاب می‌شود.

این مسیر دوم نیازمند اصلاح نرم‌افزار برای افزودن قابلیت نمایش ارقام فارسی است. این قابلیت مدت‌ها پیش به اپن‌آفیس (نسل قبلی لیبره‌آفیس) افزوده شده و این قابلیت در لیبره‌آفیس از ابتدا موجود بوده است. آفیس مایکروسافت از همین روش برای نمایش ارقام فارسی استفاده می‌کند.

مقایسه دو رویکرد متفاوت

در ادامه، خوبی‌ها و بدی‌ها/چالش‌های این دو مسیر را با هم مقایسه می‌کنم:

استفاده از رقم‌های محلی در صفحه کلید:

خوبی‌ها: نیاز به پشتیبانی محدود در نرم‌افزار نمایش‌گر متن

بدی‌ها: تنها در ورودی کاربر قابل استفاده است و همه جا کار نمی‌کند، در صورت تغییر زمینه غلط از آب درمی‌آید، بیشتر نرم‌افزارها قادر به پردازش نیستند. اگر عددها به جای دیگری از متن که زبان دیگری در آن به کار رفته انتقال یابند نتیجه اشتباه خواهد بود.

نمایش رقم‌های محلی متناسب با زمینه:

خوبی‌ها: با توجه به آگاهی از نمایش ارقام فارسی در نرم‌افزار، هم در ورودی کاربر و هم در ارقام تولید شده توسط نرم‌افزار به درستی نمایش می‌یابد. در صورت تغییر زمینه باز هم به درستی قابل استفاده خواهد بود. حتی اگر عددها به جای دیگری از متن که زبان دیگری در آن به کار رفته انتقال یابند، باز هم نتیجه درست خواهد بود.

چالش‌ها: لزوم پیاده‌سازی در نرم‌افزار نمایش‌گر متن

نتیجه‌گیری

نتیجه‌ای که از تحلیل بالا می‌توان گرفت این است که استفاده از عددهای نمایشی فارسی در صفحه کلید، مشکل‌آفرین است و پیشنهاد می‌شود به جای این ارقام نمایشی، روی صفحه کلید از 0..9 استفاده کنید و بقیه کار را به واژه‌پردازی مانند لیبره‌آفیس بسپرید تا نمایش صحیح عدد متناسب با زبان را برای شما انجام دهد.

بنیاد اسناد (The Document Foundation) یک سازمان غیرانتفاعی است که هدف آن ترویج و توسعهٔ نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز برای کار با اسناد است. این بنیاد در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹ خورشیدی) توسط گروهی از اعضای جامعهٔ اپن‌آفیس تأسیس شد، اعضایی که نگران آیندهٔ این مجموعهٔ اداری پس از خریده شدن سان‌مایکروسیستمز توسط اوراکل بودند.

هدف اصلی این بنیاد ایجاد یک مجموعهٔ اداری مستقل و با قابلیت پشتیبانی از فرمتِ باز و استاندارد ODF است که تحت کنترل هیچ شرکت خاصی نباشد. مهم‌ترین محصول این بنیاد، مجموعه‌نرم‌افزار اداری لیبره‌آفیس است که یک جایگزین قدرتمند و رایگان برای مجموعه‌های اداری تجاری محسوب می‌شود و از فرمت‌های مختلف اسناد، از جمله فرمت‌های مایکروسافت‌آفیس پشتیبانی می‌کند.

به طور خلاصه، بنیاد اسناد سازمانی است که برای توسعه و ترویج نرم‌افزارهای آزاد اداری تلاش می‌کند و لیبره‌آفیس مهم‌ترین دستاورد آن است.

دولت آلمان تصمیم گرفته است که از حالا تا پایان سال ۲۰۲۷ (کمتر از ۳ سال دیگر) در کلیهٔ بخش‌های دولتی خود، از فرمت ODF که یک فرمت باز و استاندارد است استفاده کند.

دلیل این تصمیم این است که وقتی پرونده‌ها (فایل‌ها) در فرمت‌های انحصاری (بسته) ذخیره می‌شوند، مردم و نهادها برای خواندن یا ویرایش آن‌ها به نرم‌افزارهای خاصی (مانند مایکروسافت‌آفیس) وابسته می‌شوند، اما با فرمت‌های باز مثل ODF هرکسی می‌تواند با نرم‌افزارهای مختلف (مانند لیبره‌آفیس) به اسناد دسترسی داشته باشد و به این نحو حرف آخر را شرکت‌های بزرگ نرم‌افزاری نمی‌زنند. این کار به آلمان کمک می‌کند که مستقل‌تر باشد و بتواند نوآوری بیشتری در کارهای اداری‌اش داشته باشد. شورای برنامه‌ریزی فناوری اطلاعاتِ آلمان از یک کمیتهٔ استانداردسازی خواسته است که کارِ عملیاتی کردن این تغییر را آغاز کند.

چرا روز آزادی اسناد اهمیت دارد؟

هر ساله، روز آزادی اسناد یادآور این ایدهٔ مهم و ارزشمند است که ما باید کنترل خود را بر داده‌هایمان حفظ کنیم. این کنترل شامل نحوهٔ ذخیره‌سازی، دسترسی، به‌اشتراک‌گذاری و حفظ قابلیت استفاده از داده‌ها در طول زمان است. در مرکز این مسئله، استانداردهای باز و فرمت‌هایی قرار دارند که بدون هیچ محدودیتی قابل خواندن، استفاده و توسعه هستند.

آزادی اسناد یعنی چه؟

آزادی اسناد به این معناست که بتوانیم اسناد دیجیتالی ایجاد کنیم و به آن‌ها دسترسی پیدا کنیم بدون اینکه به نرم‌افزارهای خاص شرکت‌هایی وابسته باشیم. اسناد باید در هر سیستمی قابل باز کردن باشند، چه امروز و چه در آینده. این امر تنها با استفاده از استانداردهای باز مانند ODF (فرمت اسناد باز) یا PDF/A ممکن است.

فرمت‌های انحصاری می‌توانند محتوای شما را زندانی کنند. تصور کنید که بخواهید یک پروژهٔ قدیمی را باز کنید و متوجه شوید که نرم‌افزار مربوطه دیگر وجود ندارد یا نیاز به اشتراک دارد. این مشکل نشان می‌دهد که داده‌های شما نباید به دلیل تغییر مدل کسب‌وکار یک شرکت منقضی شوند.

چگونه می‌توانیم از آزادی اسناد حمایت کنیم؟

• از نرم‌افزارهایی استفاده کنید که از فرمت‌های باز پشتیبانی می‌کنند (مثل لیبره‌آفیس).
• اسناد خود را در فرمت‌های باز مثل .odt، .ods یا .pdf ذخیره کنید و به اشتراک بگذارید (نه فرمت‌های انحصاری مثل .docx یا .xlsx).
• در پروژه‌های کاری برای استفاده از استانداردهای باز فشار بیاورید.
• اطلاع‌رسانی کنید. بسیاری از افراد اصلاً متوجه نیستند که فرمت فایل‌ها می‌تواند آن‌ها را زندانی کند.

امروز یک دقیقه وقت بگذارید و به فایل‌هایی که ایجاد می‌کنید فکر کنید. آیا این فایل‌ها واقعاً متعلق به شما هستند؟

چهارشنبه، ششم فروردین روز آزادی اسناد است و لیبره‌آفیس آن را جشن خواهد گرفت.
در این روز، سه وبینار در ساعت‌های ۱۳ و ۱۸ و ۲۳ برگزار خواهد شد که در آن‌ها به تاریخچهٔ فرمت ODF و همچنین به اینکه چرا فرمت‌های استاندارد برای حاکمیت دیجیتال اهمیت به‌سزایی دارند، پرداخته خواهد شد.
برای شرکت در وبینارها، می‌توانید به نشانی زیر متصل شوید:

https://jitsi.documentfoundation.org/dfd2025

روز آزادی اسناد یک رویداد جهانی است که هدف آن ترویج استفاده از فرمت‌ها و استانداردهای باز در اسناد دیجیتال است. این روز به کاربران و سازمان‌ها کمک می‌کند تا از فناوری‌های آزاد و غیروابسته به‌جای یک نرم‌افزار خاص استفاده کنند و به این ترتیب، استقلال، دسترسی بلندمدت و امنیت بیشتری در مدیریت اسناد داشته باشند.